Το κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο
Η Πρωτομαγιά είναι μέρα αφιερωμένη στην εργατική τάξη και στους αγώνες της για την καθιέρωση ενός οκτάωρου ωραρίου εργασίας και καλύτερων συνθηκών εργασίας. Οι πρώτες επαναστατικές δράσεις ξεκινούν στα τέλη του 19ου αιώνα στις Η.Π.Α. Τα γεγονότα αυτά αποτέλεσαν την απαρχή για μια ριζική αναδιάρθρωση των εργατικών δικαιωμάτων.
Σε μια ευσύνοπτη ιστορική αναδρομή αξίζει να αναφέρουμε ότι κάθε πρώτη του Μάη τιμάμε την εξέγερση των εργατών του Σικάγο το 1886 και τις διεκδικήσεις τους. Το κίνημα επεκτάθηκε στην Ευρώπη και σε εγχώριο επίπεδο αποκτώντας μεγάλες διαστάσεις, ώστε η Πρωτομαγιά θεσπίστηκε ως εργατική απεργία. Η εξέγερση αυτή αποτελεί μία από τις σημαντικότερες στιγμές ταξικής πάλης στη νεότερη εποχή.[1] Αν και το κίνημα φαίνεται επιτυχημένο, η απεργία είχε τραγική κατάληξη με θύματα και τιμωρίες των υποκινητών της εξέγερσης.
Στην Ελλάδα εννιά χρόνια αργότερα, 2000 περίπου εργάτες διαδηλώνουν με παρόμοια αιτήματα, όπως η καθιέρωση ωραρίου, η Κυριακάτικη αργία, οι ανθρώπινες συνθήκες εργασία και η ασφαλιστική κάλυψη σε περίπτωση ατυχήματος. Εν συνεχεία, ακολουθούν τα γεγονότα του Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη με τη διαμαρτυρία των καπνεργατών της περιοχής. Για τον περιορισμό των διαδηλωτών επιστρατεύεται μεγάλο μέρος των ταγμάτων της χωροφυλακής και του στρατού. Οι εξελίξεις ήταν δραματικές. Στο σύνολο 12 καπνεργάτες σκοτώθηκαν εκείνη τη μέρα, ενώ 280 άνθρωποι τραυματίστηκαν κατά την προσπάθεια καταστολής της εξέγερσης από τις αστυνομικές δυνάμεις. Τα τραγικά αυτά γεγονότα εμπνέουν τον Γιάννη Ρίτσο και γράφει το αξιομνημόνευτο ποίημα του Επιτάφιος. Στο έργο αυτό το ποιητικό υποκείμενο είναι μια χαροκαμένη μάνα, η μάνα του Τάσου Τούση, θύμα των αστυνομικών πυρών, που θρηνεί πάνω από το άψυχο σώμα του γιου της.[2]
Θεσσαλονίκη, 2 Μάϊου 1936. Η μάνα του Τάσου Τούση θρηνεί τον νεκρό γιο της, θύμα της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης.
Οι αρχαιοελληνικές καταβολές
Πέρα, όμως, από το ιστορικό υπόβαθρο, κάθε πρώτη του Μάη σηματοδοτεί την αρχή της Άνοιξης και εορτάζεται ως μέρα των λουλουδιών. Στην Ελλάδα συνδέεται εθιμοτυπικά με τη δημιουργία στεφανιών. Η παράδοση αυτή φέρει τις ρίζες της στα αρχαία χρόνια και συγκεκριμένα στην προέλευση του μήνα Μαΐου από την Μαία. Με βάση την ελληνική μυθολογία, η Μαία ήταν μια από τις Πλειάδες και μητέρα του θεού Ερμή. Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να γιορτάζουν την ανθοφορία της γης και την έλευση της άνοιξης, με αποκορύφωμα τα Ανθεστήρια, γιορτή πρόδρομο της σημερινής Πρωτομαγιάς. Τα Ανθεστήρια ξεκίνησαν ως γιορτή για την πόλη των Αθηνών, ωστόσο, επεκτάθηκαν και σε άλλες πόλεις – κράτη και απέκτησαν πανελλήνιο χαρακτήρα. Επίσης, για το αρχαιοελληνικό ιδεολόγημα αποτελούσε και γιορτή με θρησκευτικό χαρακτήρα, καθώς ήταν αφιερωμένη στον θεό Διόνυσο. Γι’ αυτό ονομάζεται Ανθεστήρια ή Διονύσια. [3]
Το έθιμο του πρωτομαγιάτικου στεφανιού
Κάθε πρώτη του Μάη η κατασκευή του στεφανιού έχει την τιμητική της. Το έθιμο αυτό προέχεται, επίσης, από την παγανιστική παράδοση και τον εορτασμό της Άνοιξης. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, συνδέεται και με την ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου για επαφή με τη φύση, ψυχική αποσυμφόρηση και απομάκρυνση – έστω για μικρό χρονικό διάστημα – από το αστικό τοπίο. Μια διαφορετική, χριστιανορθόδοξη οπτική θέλει ένα αυτοσχέδιο στεφάνι λουλουδιών να κοσμεί τις πόρτες των σπιτιών έως την παραμονή του Αγίου Ιωάννη του Κλήδονα, στις 24 Ιουνίου, οπότε και καίγεται σε μεγάλες φωτιές και τον κόσμο να πηδά πάνω από τις φλόγες τρεις φορές. Πρόκειται για ένα έθιμο που επιβιώνει από την αρχαιότητα και σχετίζεται με την αποκάλυψη της ταυτότητας του μελλοντικού συζύγου στις άγαμες κοπέλες. Το έθιμο αυτό διχάζει τους ιερείς της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς θεωρούν ότι ανήκει στην έντεχνη και την έμμεσα νεοελληνική μαντεία, παρά το καθαρό θεατρικό και φολκλορικό του στοιχείο.[4]
Σε κάθε περίπτωση, η Πρωτομαγιά με τα έθιμά της δημιουργεί ένα αίσθημα ευφορίας και αναζωογόνησης που όλοι το έχουν ανάγκη! Ας την γιορτάσουμε και ας μην ξεχνάμε το βασικό της δίδαγμα: Ισότητα, αλληλεγγύη και σεβασμός!
[1] Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το κίνημα βλ.: « Fêtes légales et jours fériés» https://web.archive.org/web/20120503210415/http://service-public.fr/actualites/00790.html (Ανάκτηση 17/4/2024)
[2] Για περισσότερα βλ.: «Πρόσωπα και θέματα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», https://www.greek-language.gr/Resources/literature/education/literature_history/search.html?details=70 (Ανάκτηση 21/4/2024)
[3] Hoorn G. Van., Choes and Anthesteria, Leiden: E. J. Brill, 1951.
[4] Μανώλης Βαρβούνης, «Ο κλήδονας», Λαογραφικά δοκίμια. Μελετήματα για τον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό, Καστανιώτης, Αθήνα, 2000, σ. 53, 74.
Leave A Comment?